Ерекше қажеттіліктері бар адамдарға құрметпен қарау

Мүгедектігі бар-жоғына қарамастан, әркім спортпен айналыса алатынын түсіну маңызды. Оған паралимпиада чемпиондары айқын дәлел. Олар физикалық шектеулерді жеңіп қана қоймайды, сонымен қатар ақыл-ой күшінің үлгісі болып табылады.

Этика тек сөйлеу ережелері ғана емес, сонымен қатар біздің қарым-қатынасымыз бен іс-әрекеттерімізбен де ерекшеленеді. Теріс мінез-құлық сізді де, әңгімелесушіңізді де, әсіресе мүмкіндігі шектеулі адамдармен қарым-қатынаста болғанда, ыңғайсыз жағдайға қалдыруы мүмкін. Төменде мүгедектігі бар адамдардың тәжірибелеріне негізделген, олармен өзара байланысу кезінде дұрыс және сенімді әрекет етуге көмектесетін нұсқаулар берілген.

Мүмкіндігі шектеулі жанның өзімен тікелей сөйлескен абзал, себебі ол жанындағы адам арқылы байланысса мүмкіндігі шектеулі жанның ішкі күйіне әсер етпей қоймайды. Сондықтан барлық сұрақтар мен ұсыныстарды оның өзіне тікелей жолдаңыз.

Қарым-қатынаста мүмкіндігі шектеулі жанды мұқият тыңдаңыз, шыдамды болыңыз және ол сөзін аяқтағанша күтіңіз, оны түзетпеңіз және ол үшін келіссөздер жасамаңыз.

Көзі көрмейтін адаммен сөйлескенде тек оның рұқсатымен ғана көмектескен абзал. Сондай-ақ бір жаққа кеткенде қатты дыбыстап ескертіңіз.

Егер көмектескіңіз келсе, ұсыныс тастағыңыз келсе, бұл туралы сұраңыз және келісімді алғаннан кейін ғана әрекет етіңіз.

Мүмкіндігі шектеулі адамдардың медициналық құрылғыларына қол тигізбеңіз немесе жануарларды оған қарай бағыттамаңыз.

Мүгедектер арбасына таңылған немесе бойы қысқа адаммен сөйлескенде, көзіңізді олардың көзімен бір деңгейде болатындай етіп қойыңыз.

Егер сіз нашар еститін адаммен сөйлесіп жатсаңыз, қолыңызды сілтіңіз немесе оның иығынан қағып, анық сөйлеңіз, бірақ айқайламаңыз.

Мүмкіндігі шектеулі балалар мен жастарға басқа адамдар сияқты, ренжітпей немесе қамқорлық көрсетпеңіз.

Мүмкіндігі шектеулі адаммен қалай қарым-қатынас жасау керектігі туралы күмәніңіз немесе сұрақтарыңыз болса, олардан сұраған дұрыс екенін есте ұстаған жөн. Бұл ыңғайсыздан немесе ренжітетін немесе жағымсыз нәрсе айтқаннан әлдеқайда жақсы болады.

Ерекше қажеттіліктері бар адамдарды қалай таңбалауға келетін болсақ, көптеген адамдар күреседі. Терминологияны қате таңдаудан және кездейсоқ біреудің сезімін ренжітуден қорқу бұл мәселені әсіресе өзекті етеді. Кейбір тіркестер, мысалы, «арбаға таңылған адам» немесе «мүмкіндігі шектеулі адам» деген сияқты сөздер теріс мағынаға ие болып, олардың қолайлылығына күмән келтіретін сияқты.

«Мүгедек» сөзінің қолданылуына қатысты пікірлер әртүрлі. Кейбіреулер бұл жай ғана белгі, оның артында тұрған нақты адамды көруді қиындатады деп санайды. Дегенмен, мүгедектердің өздері арасында бұл терминді қолдануды жақтайтындар бар. Олар бұл қорқыныш пен біржақтылықты жеңуге көмектеседі, сондай-ақ олардың ерекше назар аударуды және түсінуді қажет ететін ерекше қажеттіліктерін баса көрсетеді деп санайды.

Мүмкіндігі шектеулі адамдардың басқалар сияқты қызығушылықтары мен қажеттіліктері бар екенін есте ұстаған жөн: олар сүйіспеншілікке, қарым-қатынаста қанағаттануға, жұмыс пен хобби арқылы өзін-өзі жүзеге асыруға, достыққа ұмтылады. Олар сондай-ақ заңнама, медициналық қызметтердің қолжетімділігі, оңалту бағдарламалары және басқа да көптеген аспектілерге назар аударады. Дегенмен, олар диагнозына немесе көрінетін физикалық проблемаларына қарамастан, қоғамда өзін қабылдағанын және басқалардың құрметіне ие болуды қалайды.

Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі жандарға қандай қолдау көрсетіледі? Қандай жаңа өзгерістер бар?

Біздің елімізде мүмкіндігі шектеулі жандарға барынша қолдау мен көмек қарастырылған. Түрлі қолдау іс-шаралары, жарыстар, мемлекеттік жәрдемақылар үзбей төленіп тұрады. Сонымен қатар қоғаммен қатар байланысып, дамуы мақсатында түрлі жобалар да ұйымдастырылады.

Сондай шаралардың бірі елордамыз Астанада ерекше адамдарға арналған жаңа қолдау орталығы ашылды. Бұл мекемеде сурет салу, ән айту, шаштараз, тігін және массаж сияқты түрлі үйірмелер мен іс-шаралар бар, олар барлық санаттағы мүгедектерге қолжетімді. Сонымен қатар, келушілер психологтар мен заңгерлерден тегін кеңес алу мүмкіндігіне ие.

Орталықтың салтанатты ашылуында келушілер қатысқан спорттық жарыстар өтті. Жеңімпаздар алғыс хаттар мен медальдармен марапатталды. Бұл шара орталықтың ашылуына орайластырылған KORUSU мерекесі аясында өтті.

Мекеменің мақсаты – мүмкіндігі шектеулі жандарға тең жағдай жасау, олардың әлеуметтік интеграциялануын, тәуелсіздігін және армандарын жүзеге асыруын қамтамасыз ету. Орталық жұмысының маңызды аспектісі — бұл әрбір адам өзін қосылған және қолдау көрсетілетінін сезіне алатын инклюзивті ортаны құру.

«Көзімнің қарасы» Қазақстан мүгедектер қауымдастығының төрағасы Жүзбай Серікқұл орталықта түрлі мамандықтар бойынша оқыту және шеберлік сабақтары өткізілетінін атап өтті. Мысалы, білімді адамдар тігіншілік сабақтарын береді немесе массажист ретінде дайындалады. Әр адамның білім алуға және дағдыларды дамытуға қол жеткізуі маңызды және орталық қолдау мен оқытуды қажет ететін кез келген адамға көмектесуді жалғастырады.

Ағымдағы жылдың 1 сәуірінен бастап Ақтөбе облысында мүмкіндігі шектеулі азаматтар мен зейнеткерлер үшін қоғамдық көлікте тегін жүру енгізілді.

Аймақ басшысы Асхат Шахаров облыстық мәслихаттың кезекті оныншы сессиясында аталған санаттар үшін тегін жүру мәселесі жоспарлы түрде қарастырылатынын мәлімдеді. Қазіргі уақытта Ұлы Отан соғысының ардагерлері мен оларға теңестірілген тұлғаларға, сондай-ақ бірінші және екінші топтағы мүгедектерге қалалық қоғамдық көлікте тегін жүру мүмкіндігі бар. Зейнеткерлерге 2021 жылдың қыркүйегінен бастап жасына байланысты 50% жеңілдік қарастырылған.

Сонымен қатар, аймақ басшысы Әлия Молдағұлованың туғанына 100 жыл толуына орай 2025 жылға дейін Ақтөбе қаласында патриоттық орталықтың құрылысы жүргізілетінін айтты.

«Мемлекет басшысының біздің алдымызға қойған басты міндеті – облыс тұрғындарының өмір сүру сапасын арттыру, сондықтан біз бюджет қаражатын жаңа мектептер мен балабақшалар салу, мектептер мен балабақшалар құрылысын жақсарту сияқты өзекті мәселелерді шешуге жұмсауды жоспарлап отырмыз. Денсаулық сақтау, жол жөндеу, ауылдарды газдандыру, автобус паркін толықтыру бойынша да қарқынды жұмыстар жалғасуда», — деді аймақ басшысы.

Алдағы сессияларда мүмкіндігі шектеулі азаматтар мен зейнеткерлердің тегін саяхаттау бастамасы қаралып, өңірдің көрнекті тұлғасының құрметіне патриоттық орталық салу да жоспарда бар.

2024 жылдың басынан бастап өңірлер арасында қатынайтын барлық пойыздарда мүмкіндігі шектеулі жандарға арналған арнайы вагондар болады. Бұл туралы Парламент Мәжілісінің Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің кеңейтілген отырысында ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму вице-министрі Берік Қамалиев айтты.

Көлік институты өкілінің айтуынша, көлік саласында «кедергісіз орта» құру жұмысы аясында еліміздегі 300 вокзал мен терминалдың 136-сы мүмкіндігі шектеулі жандарға бейімделген. Сондай-ақ, мүмкіндігі шектеулі азаматтарға, оның ішінде балалар үшін теміржол көлігінде жол жүру ақысына 50 пайыз, «Тұлпар-Тальго» пойыздарындағы арнайы орындарға билеттерге 70 пайыз жеңілдік қарастырылған.

Вице-министр сондай-ақ министрлік «Автокөлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына түзетулер әзірлегенін атап өтті. Осы түзетулерге сәйкес, қалалық бағыттарда жүретін жаңа автобустар мүмкіндігі шектеулі адамдарды тасымалдауға бейімделуі тиіс. Қазіргі уақытта тиісті заң жобасы ҚР Парламенті Мәжілісінде қаралуда.

«Ел бойынша тұрақты қалалық бағыттар бойынша 300-ге жуық тасымалдаушы жұмыс істейді, автобустардың жалпы саны 10 мың 770 бірлікті құрайды.Оның 4515-і, яғни 30%-ы халықтың осал топтарын тасымалдауға бейімделген.Сонымен қатар, 119-ы. Жалпы паркі 375 автокөлік бар өңірлерде жеке такси қызметі жұмыс істейді», — деді вице-министр.