Құмар ойындарға тәуелділік: белгілері мен кеңестер

Құмар ойындарға тәуелділіктің негізгі белгілерінің бірі — ойынның нәтижесіне назар аудару. Көбінесе ойын процесінің өзіне баса назар аударылатын компьютерлік ойындарға тәуелділіктен айырмашылығы, ойынға тәуелділіктен зардап шегетін адамдар көбінесе нәтиже мен жеңіске жету мүмкіндігіне қызығушылық танытады. Құмар ойындарға тәуелділік пен басқа психикалық бұзылулардың бір мезгілде болуы өте жиі кездеседі. Кейбір бағалаулар бойынша, құмар ойындарға тәуелді адамдардың 96% -ында күйзеліс, мазасыздықтың бұзылуы, обсессивті-компульсивті бұзылыс немесе есірткіге тәуелділік сияқты кем дегенде бір қосымша психикалық денсаулығының бұзылуы бар. Бұл пациенттерді емдеуге және қолдауға кешенді көзқарасты талап ететін мәселенің күрделілігі мен көп деңгейлі сипатын көрсетеді.

Құмар ойындарға тәуелділіктің белгілері

Құмар ойындарға немесе ойынның басқа түрлеріне тәуелді адамды «ойын мінез-құлқы» арқылы тануға болады.

Құмар ойындарға тәуелділіктің әртүрлі түрлері әрқилы көріністерге ие. Сарапшылар құмар ойындарға тәуелділердің бір-бірімен үйлесетін 5 негізгі түрін анықтайды:

Невротикалық форма – құмар ойындарға тәуелділік қоғамға жат мінез-құлықпен (агрессиямен) қосылып, пайда мен ләззат үшін алдауға бейімділікпен көрінеді.

Импульсивті форма – өзін-өзі бақылау деңгейінің төмендеуімен сипатталады.

Субмәдениет формасы — адамның мотивтері әлеуметтік маңызды мәртебеге ие болу ниетінде болған кезде, уақыт өте келе ол ойындарға тәуелді бола бастайды және оларға деген құштарлықты жеңе алмайды.

Симптоматикалық түрі — ауыр психикалық бұзылыстың фонында көрінеді, мысалы, депрессия немесе шизофрения.

Құмар ойындарға тәуелділіктің кейбір белгілері оны қарапайым ойынға тәуелділіктен ажыратуға мүмкіндік береді. Егер соңғы жағдайда адам жеңіске деген үмітпен көңіл көтеруді қалайтын болса, онда құмар ойынымен адам алданып, жеңу үшін қолдан келгеннің бәрін жасайды (қарызға батады, қылмыстық жолға түседі).

Төмендегі белгілер адамда құмар ойындарға тәуелділіктің дамуын көрсетеді:

Қаржылық проблемалардың болуы. Науқас ақшаны және уақытты бақылауды жоғалтады, жиі құндылықтарды ұрлайды, қарызға батады, несие алады және бәрі елес пайдаға үміт артады.

Эмоционалды тұрақсыздық. Құмар ойындарға тәуелді адам ашулану, депрессиялық және суицидтік ойлар арасында ауысатын көңіл-күйдің жиі өзгеруін бастан кешіреді.

Мінез-құлықтың өзгергіштігі. Адам өзінің сыртқы келбетіне қамқорлық жасауды қояды, өз ойына бекініп, отбасы мен достарынан алшақтап, жаңа таныстар тауып, бар ақшасын тек ойынға жұмсайды.

Төменде құмар ойынға тәуелділіктің айқын белгілері берілген, олар тәуелді адамды анықтауға көмектеседі:

Құмар ойыншы үнемі ойын ойнауға мұқтаж және ол ставкаларды көбейткен сайын ләззат алу үшін негізсіз тәуекелге барады.

Ойынды қысқартуға немесе тоқтатуға тырысқанда тұрақты мазасыздық және ашуланшақтықты бастан өткереді.

Қалыптасқан құмар ойындарға тәуелділік келесі фазаларға бөлінеді:

Жеңіс кезеңі. Бұл әрбір табыспен бірге пайда болады және жағымды сезімдермен, үлкен табыстарды күтумен және әлеуметтік мәртебенің жоғарылауымен бірге жүреді. Бұл адамның ойынды жалғастыруға деген ұмтылысын күшейтеді және оны ойын процестерінің теориясын, схемаларды және жеңіске жету стратегияларын зерттеуге итермелейді. Уақыт өте келе, ойын науқастың барлық басқа хоббилерін итермелей бастайды.

Сәтсіздік кезеңі. Ерте табыс күтпеген сәтсіздікке жол береді. Сонымен бірге, адам мұны қабылдағысы келмейді және жоғалтқанның орнын толтырып, тез арада қайтаруды қалайды. Көбінесе ізденіс барысында ол алдауға, тіпті ұрлыққа да барады. Табысқа жету сезімін қалпына келтіруге деген ұмтылыс қайтымсыз болып, науқас осыған жету үшін әртүрлі әдепсіз қадамдарға бара бастайды.

Үмітсіздік кезеңі. Құмар ойынға құмар жанұясының шырқын бұзып,  қайтаруға тырысып, отбасының барлық қаржылық және моральдық резервтерін алады.

Құмар ойындарға тәуелділіктің шегі мынаған әкеледі:

Құмар ойындарға тәуелділіктің негізгі мәселелері мыналар:

1. Отбасылық қатынастарды бұзу және тұрмыстық зорлық-зомбылық, оның ішінде балаларға да қатысты. Құмар ойыншы тек ойынға назар аударады. Қайта жеңіп, бар қарызын қайтарып, барлығына өзінің дұрыс екенін дәлелдейтін «алтын стратегияны» таптым деген ойда болады. Жақын адамдардың ойынды ойнауына шектеуі немесе тоқтату әрекеттері ашулануға және агрессияның өршуіне әкеледі.

2. Психиатриялық бұзылыстар. Оларға депрессия, биполярлық, антисоциалды тұлға және мазасыздық, зейін тапшылығының гиперактивтілігінің бұзылуы және т.б. жатады. Жоғарыда аталған бұзылулардың көпшілігі құмар ойындарға тәуелділіктің фонында ғана емес, сонымен бірге оның алдында да пайда болуы мүмкін, осылайша құмар ойындарға тәуелділіктің дамуын арттырады. Мысалы, адам биполярлы аффективтік бұзылыстың маниакальды фазаларында өз мүмкіндіктерін патологиялық асыра бағалау салдарынан қажетсіз тәуекелдерді қабылдауға бейім болуы мүмкін және бұл процесте табиғи түрде ұтылып, үлкен ставкалар жасайды.

3. Суицидтік мінез-құлық. Жеңіліске тап болғанда, құмар ойыншы қатты кінәлі сезімде болады. Жиналған мәселелердің барлығы оның үстіне көшкін сияқты түседі. Бұл жағдайда ойынша суицид жасауды алғаш ойға алады.  Бұл құмар ойынға тәуелді болып, шегіне жеткенде ойына келуі мүмкін. Кейбір жағдайларда депрессия парасуицидпен шектеледі, яғни нақты суицидпен байланысты емес мінез-құлық.

4. Елеулі қаржылық қиындықтар. Адамдар өздерінің қаржылық мүмкіндіктерінен асып түсетін несиелерді алады. Бұрынғы қарыздарын өтеуге тырысып, олар жоғары пайыздық мөлшерлемемен жаңа несиелер алады. Сайып келгенде, бұл банкроттыққа әкелуі мүмкін.

5. Қылмыстық мінез-құлық. Адамды қылмыстық әрекеттерге итермелеуі мүмкін.

Құмар ойынға тәуелді адамды неліктен дәрігер мамандарға хабарлау керек?

Құмар ойындарға тәуелділік — бұл ауру. Әрине, өзін-өзі емдеу шаралары бар, алайда оған адамның ерік-жігері мен жеткілікті мотивация болуы шарт.

Емдеудің негізгі әдісі – психотерапия. Маман аурудың себептерін анықтайды және ең тиімді емдеу әдістерін табады. Кейбір жағдайларда оңалту орталығында емдеу ұсынылады. Маманның міндеті — адамды қоғамға қайтару, қоғамның белсенді өміріне қосу, нақты шындықтан абстракциялау әрекеті үшін виртуалды әлемге барудың қажеті жоқ екенін көрсету.